شاید برای نجات بزرگ‌ترین دریاچه‌ی دنیا دیر شده باشد

اغلب افراد می‌دانند سطح اقیانوس‌های جهان در حال بالا آمدن است، اما در خشکی، مقیاس تغییرات اقلیمی تا حدودی متفاوت است. گرما و خشک‌سالی باعث خشک شدن دریاچه‌ها و دریاهای محاط در خشکی می‌شود.

دریاچه‌ی خزر، بزرگ‌ترین دریای محاط در خشکی است که بر اساس پژوهشی جدید در حال خشک شدن است. بر اساس هشدار دانشمندان، عمق این دریاچه‌ی آب شور تا انتهای قرن به اندازه‌ی ۹ الی ۱۸ متر کاهش خواهد یافت. با ادامه‌ی این روند، تقریبا تقریبا کل بخش شمالی دریاچه‌ی خزر و جنوب شرقی ساحل ترکمن تبخیر خواهند شد. حاشیه‌ی شرقی هم به گفته‌ی پژوهشگرها به‌طور کامل خشک خواهد شد.

بر اساس مدل‌ها، در بدترین سناریو با کاهش عمق ۱۸ متری سطح دریا، ۳۴ درصد از مساحت سطح دریا کاهش خواهد یافت و این بحران هنوز به اندازه‌ی کافی مورد توجه قرار نگرفته است. حتی جامعه‌ی علمی هم از این اتفاقات کاملا آگاه نیست.هیئت بین‌المللی تغییرات اقلیمی، در هیچ گزارشی به تبخیر دریای خزر اشار‌ه‌ای نکرده است، حتی سازمان ملل هم در اهداف توسعه‌ی پایدار به این مسئله اشاره نکرده است. به نقل از مؤلفان در مقاله‌ای جدید:

آثار چشم‌پوشی‌شده‌ی تغییرات سطح دریا از جلمه کاهش سطح دریاچه‌ها و دریاهای محاط در خشکی در مقیاس جهانی می‌تواند به اندازه‌ی افزایش سطح دریاهای آزاد خطرناک باشد و زندگی میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تهدید کند.

دریاچه‌ی خزر به دلیل مساحت ۳۷۱ هزار کیلومتر مربعی و سطح شوری ۱.۲ درصد معمولا در رده‌ی دریاها قرار می‌گیرد. این دریاچه بدون اقدام هماهنگ و فوری بر اثر گرمایش جهانی دچار پسروی خواهد شد.در صورتی که هیچ اقدامی برای پیشگیری از خشک شدن خزر انجام نشود، پیامدهای زیست‌محیطی نامحدودی را به‌دنبال خواهد داشت. کاهش قابل پیش‌بینی سطح دریا به‌شدت بر این اکوسیستم منحصر‌به فرد تأثیر می‌گذارد و از بین رفتن آب سطحی جنوب می‌تواند منجر به نابودی ماهیان، پرندگان و زیستگاه و منابع غذایی آن‌ها شود. بر اساس نتایج به دست آمده از مقاله‌ی جدید:

آثار قابل انتظار کاهش سطح دریای خزر می‌توانند منجر به سازماندهی مجدد اکوسیستم‌ها شده و جانداران منحصر‌به فرد خزر را تهدید کند که در طول میلیون‌ها سال به تکامل رسیده‌اند.

حتی نواحی تحت حفاظت دریای خزر هم احتمالا دچار تغییر خواهند شد زیرا رسوب مواد مغذی به سمت بخش مرکزی کف دریا هدایت می‌شوند. نواحی مرده با افزایش دمای رودخانه‌ها و کاهش حجم اکسیژن ورودی به دریا ظاهر می‌شوند و بر نواحی کم عمق و عمیق دریاچه‌ها تأثیر می‌گذارند. این اتفاق قبلا برای برخی قسمت‌های اقیانوس‌ها رخ داده است.

پیامدهای ژئوپولتیک هم به‌شدت نگران‌کننده هستند. اقتصادهای محلی وابسته به تجارت ماهیگیری و دریایی و همچنین لنگرگاه‌ها و بنادر به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرند. این اتلاف در نهایت می‌تواند منجر به بدتر شدن مشکلات کمبود آب در مناطق خشک شود و اختلال‌هایی را در سطح بین‌المللی به وجود بیاورد. بر اساس پیش‌بینی کارشناس‌ها:

ازآنجاکه زندگی و امنیت غذایی میلیون‌ها نفر به دریای خزر وابسته است، از بین رفتن خدمات اکوسیستمی پیامدهای اقتصادی اجتماعی چشمگیری خواهد داشت و می‌تواند منجر به اختلاف‌های محلی و منطقه‌ای شود.

بر اساس پژوهش‌های جدیدتر، دلیل اصلی کاهش سطح آب دریاهای محصور و سیستم‌های دریاچه‌ای، خشک‌ شدن قاره‌ها بر اثر تغییرات اقلیمی است. ازآنجاکه دریاچه‌ها فاقد جریان خروجی هستند، بیشتر نسبت به افزایش دما آسیب‌پذیر هستند. سطح آب آن‌ها بر اساس رسوب‌گذاری، جریان ورودی رودخانه‌ای و تبخیر مشخص می‌شود. همین مسئله برای دریای خزر هم صدق می‌کند که جریان ورودی آن به رودخانه‌ی ولگا وابسته است.

مدل‌های دقیق بازسازی دریاچه‌ای سراسر جهان برای حفظ اکوسیستم‌های ارزشمند و اقتصاد و جوامع ضروری هستند. متأسفانه، برای نجات دریاچه‌ی خزر از طریق کاهش نشر کربنی به‌تنهایی دیر شده است. در حال حاضر عمق دریاچه‌های داخل خشکی با سرعت سالانه‌ی ۶ تا ۷ سانتی‌متر رو به کاهش است.

 در نتیجه تلاش‌ برای متعادل‌سازی شرایط و تطبیق منطقه‌ای لازم است. در این راستا باید به‌دنبال افزایش آگاهی عمومی بود. سال‌ها است پژوهشگرها از کاهش سطح دریاچه‌های داخل خشکی چشم‌پوشی می‌کنند. نبود پژوهش کافی تنها بخشی از مشکل است. ریسک‌ها و آسیب‌پذیری دریای خزر به دلیل کاهش سطح آب نیاز به بررسی بیشتری دارند.بر اساس نمونه‌ی دریای خزر مؤلفان به‌دنبال جمع‌آوری کمپینی جهانی و افزایش آگاهی و بهبود پژوهش‌ها درباره‌ی کاهش سطح دریاچه‌ها و دریاهای داخل خشکی سراسر جهان هستند؛ زیرا از این مباحث به‌شدت چشم‌پوشی شده است. به گفته‌ی ماتیاس پرانگ:

بسیاری از افراد حتی نمی‌دانند که دریاچه‌ها به دلیل تغییرات اقلیمی رو به خشک شدن هستند. این روند باید تغییر کند. ما نیاز به پژوهش‌های بیشتر و درک بهتری از پیامدهای گرمایش جهانی در این منطقه داریم.

پژوهش فوق در Communications Earth and Environment منتشر شد.